ESG đang trở thành yêu cầu bắt buộc đối với doanh nghiệp (DN) trong bối cảnh kinh tế toàn cầu ngày càng chú trọng tới phát triển bền vững. Tuy nhiên, tại Việt Nam, sự nhập cuộc còn nhiều dè dặt, thậm chí bị lợi dụng như một chiêu trò truyền thông thay vì động lực đổi mới thực chất.
Trong bối cảnh thế giới đối mặt với các thách thức ngày càng gay gắt như biến đổi khí hậu, khủng hoảng năng lượng, bất bình đẳng xã hội, tiêu chuẩn ESG (môi trường – xã hội – quản trị DN) nổi lên như kim chỉ nam cho sự phát triển bền vững. Đặc biệt, sau các cam kết mạnh mẽ tại Hội nghị COP26, ESG không chỉ là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc đối với cộng đồng DN toàn cầu, trong đó có Việt Nam.
ESG – “Tấm vé thông hành” vào sân chơi quốc tế
Theo nghiên cứu của McKinsey & Company, các DN có chiến lược ESG rõ ràng và minh bạch thường đạt được mức tăng trưởng ổn định, khả năng tiếp cận vốn thuận lợi và được cộng đồng nhà đầu tư, người tiêu dùng đánh giá cao. Thực tế tại các thị trường phát triển như EU, Mỹ hay Nhật Bản cho thấy, ESG đã được luật hóa, trở thành tiêu chuẩn bắt buộc thay vì một xu hướng tự nguyện. Riêng tại EU, Ủy ban châu Âu đã ban hành quy định bắt buộc về Báo cáo phát triển bền vững (CSRD) áp dụng từ năm 2024, yêu cầu các DN minh bạch hóa thông tin ESG. Tại Mỹ, nhiều tập đoàn lớn như Microsoft, Apple hay BlackRock đều tích cực công bố chiến lược và kết quả ESG nhằm gia tăng niềm tin với cổ đông và khách hàng.
Không nằm ngoài xu thế, Việt Nam cũng đang chứng kiến sự chuyển dịch rõ rệt trong tư duy phát triển của DN, đặc biệt là các DN lớn, DN có vốn đầu tư nước ngoài hoặc niêm yết trên sàn chứng khoán. Trong đó, các DN như Vinamilk, Viettel… bước đầu xây dựng hệ thống quản trị ESG bài bản, minh bạch hóa thông tin và đạt được những kết quả tích cực, góp phần nâng cao hình ảnh DN Việt trên thị trường quốc tế.
Tuy vậy, nhìn nhận một cách thẳng thắn, việc triển khai ESG tại Việt Nam hiện nay vẫn mang nặng tính hình thức và phong trào. Theo khảo sát của PwC Việt Nam, chỉ khoảng 20% DN được hỏi có chiến lược ESG bài bản; phần lớn còn lại hoặc chưa hiểu đúng bản chất ESG, hoặc chỉ dừng lại ở mức tuyên truyền, đối phó.
Điều đáng lo ngại là hiện tượng “tẩy xanh” đang có xu hướng gia tăng. Một số DN đầu tư mạnh vào truyền thông về ESG nhưng thực chất các hoạt động nội bộ chưa có sự thay đổi căn bản nào về môi trường, xã hội hay quản trị. Theo chuyên gia Tôn Thất Hạc Minh đến từ Công ty EarthWise Việt Nam, có ít nhất 6 hình thức “tẩy xanh” phổ biến tại Việt Nam, bao gồm: báo cáo thổi phồng số liệu môi trường, tổ chức các hội thảo, chiến dịch xã hội hình thức, mua bán quyền phát thải thay vì giảm phát thải thực chất, dùng các chứng nhận giả hoặc thiếu kiểm chứng, và đặc biệt là lạm dụng truyền thông để che đậy những hạn chế nội tại.
Hệ lụy của việc “tẩy xanh” không chỉ dừng lại ở mất niềm tin của khách hàng, nhà đầu tư, mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng tiếp cận vốn và thị trường quốc tế của DN. Các quỹ đầu tư lớn, đặc biệt là quỹ ESG, ngày càng siết chặt tiêu chí lựa chọn DN, ưu tiên các đơn vị có báo cáo phát triển bền vững được kiểm toán độc lập, dữ liệu minh bạch và có bằng chứng rõ ràng về kết quả thực hiện. Không những vậy, các hành vi “tẩy xanh” có thể khiến DN đối diện với nguy cơ kiện tụng, xử phạt từ cơ quan quản lý hoặc tổ chức bảo vệ người tiêu dùng. Thực tế trên thế giới đã ghi nhận hàng loạt vụ việc các tập đoàn lớn như Volkswagen, H&M hay Nestlé bị phanh phui về các hành vi gian dối trong công bố thông tin ESG, gây thiệt hại nặng nề về uy tín và tài chính.
Cơ hội lớn nhưng không dành cho DN “nói quá”
Theo TS. Phạm Việt Anh – chuyên gia về quản trị bền vững và phát triển ESG tại Việt Nam, để ứng dụng ESG hiệu quả và tránh rơi vào “bẫy tẩy xanh”, DN cần bám sát ba nguyên tắc cốt lõi: “Làm thật”, “Sửa sai nhanh”, “Không nói quá”. Làm thật, theo ông Việt Anh, nghĩa là DN cần nhìn nhận rõ nội lực của mình, đầu tư từng bước vào các hoạt động giảm phát thải, bảo vệ môi trường, đảm bảo phúc lợi xã hội và minh bạch trong quản trị. Không cần phải ôm đồm tất cả các chỉ số ESG một cách máy móc, mà cần ưu tiên những lĩnh vực phù hợp nhất với ngành nghề, mô hình kinh doanh và khả năng tài chính của DN.
Đồng thời, ông kêu gọi DN xây dựng “năng lực động”, tức khả năng thích ứng linh hoạt và không ngừng đổi mới để có thể thực hành “cân bằng động” trong lựa chọn, ưu tiên các trụ cột ESG, thay vì cố gắng đạt tất cả chỉ số một cách máy móc và tốn kém.
Câu hỏi đặt ra là phát triển bền vững nên “làm thật” hay “làm theo”? TS. Phạm Việt Anh cho rằng “làm theo” là bước đi tuần tự để kiểm soát và tránh các loại “bẫy” nhằm giảm thiểu rủi ro. “Làm theo” là tuân thủ các tiêu chí, yêu cầu chung, là làm kinh tế, có trách nhiệm với môi trường, với xã hội. Còn “làm thật” là thật với chính mình, dựa trên nguồn lực nội tại, lực đến đâu làm tới đó. Ông cho rằng “làm thật” hoàn toàn khả thi nếu DN đảm bảo được các tiêu chí về trách nhiệm lợi nhuận, tuân thủ đạo đức, môi trường, xã hội.
Để ESG thực sự trở thành động lực thay đổi thay vì cái bẫy hình thức, DN Việt cần hành động quyết liệt hơn trên nhiều mặt. Thứ nhất, cần đầu tư xây dựng hệ thống quản trị ESG bài bản, từ việc thiết lập bộ phận chuyên trách, đào tạo nhân sự cho tới việc ứng dụng các tiêu chuẩn quốc tế như GRI, ISO 26000 hay bộ chỉ số ESG của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đang xây dựng. Thứ hai, minh bạch hóa thông tin thông qua báo cáo phát triển bền vững định kỳ, có kiểm toán độc lập, công bố công khai tới các bên liên quan. Thứ ba, cần sự hỗ trợ và định hướng từ phía Nhà nước thông qua việc hoàn thiện khung pháp lý về ESG, bổ sung các quy định chống “tẩy xanh”, khuyến khích doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, xã hội và quản trị.
Sửa sai nhanh là năng lực tổ chức phải được xây dựng từ tinh thần cầu thị, sẵn sàng điều chỉnh khi phát hiện những điểm yếu trong quá trình chuyển đổi xanh. Đây cũng là lợi thế của các DN vừa và nhỏ tại Việt Nam, bởi họ có thể linh hoạt và thay đổi nhanh chóng hơn các tập đoàn lớn vốn chịu sự ràng buộc phức tạp về cơ cấu tổ chức. Cuối cùng, nguyên tắc không nói quá là lời cảnh báo trực diện với các DN đang có xu hướng “nổ” về ESG như một công cụ PR hơn là hành động thực chất. Trong thời đại công nghệ số, mọi thông tin đều có thể được kiểm chứng chỉ sau vài phút tra cứu trên mạng; việc nói quá hoặc gian dối về ESG chẳng khác nào tự tay đánh mất uy tín và cơ hội tiếp cận thị trường quốc tế.
Dù còn nhiều khó khăn và thách thức, song không thể phủ nhận rằng ESG chính là “tấm vé thông hành” để DN Việt gia nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, tiếp cận các nguồn vốn xanh, tăng sức cạnh tranh và hướng tới phát triển bền vững.
